Die Pêrel van Christelike Troos
(1) Inleiding en oorsig
“Christus gee aan Sy eie, wat Moses eis van sy eie.” – Petrus Dathenus
Ek het onlangs die volgende ou boekie in my boekrak herontdek:
Parel van Christelijke Troost
(gesprek over onderscheid tussen Wet en Evangelie)
deur
Inleiding
Die wesentlike doel van die boek is om vir gelowiges troos te bring, deur hul reg te leer wat die regte onderskeid is tussen die Wet (Moses) en die Evangelie (Jesus). As hierdie twee sake reg verstaan word, soos die Skrif dit leer, dan is daar geen onnodige valse teenstellings of vyandskap tussen wet en evangelie, Moses en Christus, die ou en nuwer verbondsbedelings, Ou en Nuwe Testament, ens. nie. Ja, baie duidelike onderskeid oor wat elkeen se bepaalde doel en plek is in die Woord, maar nie vyandige valse teenstellings nie.
Die teenstelling is tussen:
- sonde vs genade, in beide testament bedelings
- redding uit genade deur die geloof alleen vs redding deur die wet/werke, in beide testament bedelings
Die boek is geskryf in ‘n gespreksvorm, tussen Dathenus en Elizabeth De Grave “die geëerde, deugliewende Jongevrou, my geliefde suster”. Dit is soos die Heidelbergse Kategismus, in vraag en antwoord formaat. Baie helder en duidelik word baie belangrike onderwerpe aangespreek, soos bv. wat beteken die woord ‘evangelie’, die verhouding tussen wet en evangelie; Ou en Nuwe Testament; ouer en nuwer verbond; Moses en Jesus; die plek van die seremonies; die gelowige se worstelinge met die oorblyfsels van sonde, twyfel; die dankbaarheidslewe, Skrifverklarings oor huwelik en poligamie (van die aartsvaders), en nog vele ander belangrike verduidelikings vanuit die Skrif wat so nodig is vir die gelowige om te hoor tot sy troos in Christus, as ons enigste Troos (HK Sondag 1). 
Die skrywer is gebore in 1531/32 en oorlede in 1588. Hy was predikant in verskillende gemeentes, en bekend vir:
- sy verwerking van Marot en Beza se Psalmberyming in Nederlands.
- hy is die opsteller van ons liturgiese formuliere.
- vertaal die Heidelbergse Kategismus in Nederlands.
Die boek het die eerste keer verskyn in 1585, en is weer uitgee in 1884 en 1965. Die boek kan in beide Nederlands en Engels bestel word, maar is volgens my kennis ongelukkig nie in elektroniese formaat beskikbaar nie:
[NOTA: as daar iemand bereid is om vrywillig die boek (109 bladsye) in Afrikaans te vertaal, sal ek dit baie waardeer as jy my kontak. Baie dankie]
Oorsig
Hier onder gaan ek ‘n paar uittreksels plaas, met erkenning aan die bronne, as ‘n proeseltjie van die boek. In opvolgende skrywers gaan ek ‘n paar insigte uit die boek deel, en waar nodig, ‘n paar opmerkings maak.
Konteks van die boekie:
“To set the context, Elizabeth confesses faith in Christ but finds herself with heaviness of heart due to her failures. “First of all, I feel that I am one of those who knows Gods will but does not do it (Luke 12:47). Therefore I can only expect to be afflicted with many stripes. After all, the Bible says plainly that all those who have sinned under the law will be judged by the law; for not those who hear the law but those who do the law will be justified (Rom. 2:12-13).” p. 5 (See a related post on Romans 2:13 and the Covenant of Works).”
Dathenus on Law:
“The law is a declaration of the unchangeable will of God. By the threat of eternal damnation it binds everyone to complete and perpetual obedience, to fulfill all that God has commanded in His commandments (Deut. 5:6; 27:26). Wherever either the Old or New Testament teaches that this perfect obedience is required of us, there the law is emphasized and taught (James 2:10; Gal. 3:12). p. 8
All precepts that admonish us and exhort us to perform all that we owe to God and to our neighbor are law. For example, the entire fifth chapter of Matthew, where Jesus says to us, “But I say unto you, That whosoever is angry with his brother without a cause;…whosoever shall say, Thou fool” (Mat. 5:22); “whosoever looketh on a woman to lust” (Mat. 5:28); and all similar statements they are all the law, which demands of us that which we are not able to keep and requires what we are not able to perform. Just to cite another example, where Jesus says, “If thou wilt enter into life, keep the commandments.” (Mat. 19:17). There He speaks of and prods us with the law; also wherever He requires something similar of us. So also for various reasons Paul, Peter, John, and other apostles have done, in their writings and exhortations. p. 8
While it may seem unfair that the law commands perfect obedience, Dathenus in his counsel wisely directs Elizabeth to consider Adam, being created upright in the Garden. He writes, “The law had its beginning when God created Adam in His image and implanted His law in Adams heart. The law of God was there then, as the image of God in which Adam was created, made as Paul says, in true righteousness and holiness.” Elizabeth acknowledges “…Adam was created to rightly know and love his Creator, to obey Him and to do good to his neighbor in love.” Both here are echoing Heidelberg Catechism Q/A 6.
6. Did God create man thus, wicked and perverse?
No, but God created man good and after His own image, that is, in righteousness and true holiness, that he might rightly know God his Creator, heartily love Him, and live with Him in eternal blessedness, to praise and glorify Him.
Dathenus then draws out the distinction between Adam’s moral ability prior to the fall and our inability in our post fall condition to obey God perfectly as he has commanded.
“God not only gave Adam His law but also the ability and liberty to completely fulfill the law. For Adam, as he was created, was wise, pure, and immortal. Once Adam had fallen from innocence, he became a servant and slave of sin and of the devil. Adam stood before the choice of life and death, and by the exercise of his own free will, he chose death. By this fall Adam not only brought death to himself, but also to all his descendants.” p. 10
When Elizabeth questions the justice of God, Dathenus writes, “Notice that in creating humanity, God gave humans the freedom and ability to keep His law perfectly. How can it be unjust of God to require back from us what He has once granted us?” p. 12
Once Dathenus has laid the initial groundwork of the law, the discussion ensues regarding the Gospel.”
Dathenus on Gospel: 
“The Greek word for gospel denotes joyful good news which causes people to speak and sing joyfully and be glad in heart, just like the good news that came to Israel that David had triumphed over the arrogant Goliath and slain him (1 Sam. 18:6).
Such also is the good news of the gospel that proclaims to us and tells us that God will be gracious to a poor sinner, and will forgive and forget our sins (Jer. 31:34; Heb. 8:12). Yes, for Christs sake (1 Tim. 1:15) God will regard us as holy and righteous (2 Cor. 5:21), out of pure grace, by faith alone, without adding any works (1 Cor. 1:30; Rom. 3:28). p. 17″
Duidelike onderskeid tussen Moses en Christus:
“Dathenus: I notice that you still cannot properly distinguish between Moses and Christ; you believe that Christ does not drive us to the ceremonies of the law as Moses did to his people. However, regarding the keeping of the ten commandments are concerned, you believe that Christ and Moses are alike.
Elizabeth: Yes, that has for a long time been my view and understanding.
Dathenus: But in this you are totally deceived (1 Cor. 3:9). The difference between Christ and Moses is as great as that between life and death. This is clearly demonstrated by the words of John: “For the law was given by Moses, but grace and truth came by Jesus Christ” (John 1:17). Likewise we read, “For God sent not his Son into the world to condemn the world; but that the world through him might be saved” (John 3:17). Christ says therefore, “Do not think that I will accuse you to the Father: there is one that accuseth you, even Moses, in whom ye trust” (John 5:45).
Hereby Christ teaches that as much as the function of an accuser or prosecutor is distinct from that of a mediator, reconciler, or defender, so distinct is also Moses’ function and office from that of Christ (Rom. 4:14-15). Moses can only bring to us a knowledge of sin, a sense of God’s wrath, and the resulting uneasiness of conscience and fear of damnation. However, Christ takes away sin, along with the deserved punishment, brings peace and serenity to the conscience, and causes God’s children to be cheerful and of good courage (Rom. 5:1). Christ gives to His own all that Moses demandsfrom his own.”
Dathenus skryf oor die gelowige se kruisdra:
“De Heilige Schrift, alle kerkelijke geschiedenissen en dagelijkse ervaringen betuigen zeer overvloedig dat Gods kinderen aan velerlei kruis en aanvechting in deze wereld onderworpen zijn. Maar geen uitwendig kruis kan vergeleken worden met de inwendige strijd, waarin de gelovige mens zich gestadig bevindt. Hij gevoelt de zonde, hij smaakt de vloek van de Wet en de toorn van God en ziet de hel open. Hij voelt zich beroofd van alle hoop op genade en zaligheid en van de kracht van de Heilige Geest om God te kunnen aanbidden en te kunnen aanroepen.
Het is voor Gods kinderen soms nuttig en nodig om aangevochten te worden en in het diepste der hel geworpen te worden, opdat zij zich niet verheffen, maar onder Gods krachtige hand zich verootmoedigen, aanhouden met bidden en met aangevochtenen medelijden hebben.
God eist in Zijn Wet van ons wat wij niet doen kunnen, om zo Zijn recht op ons te laten blijken en om ons te overtuigen van onze schuld, opdat wij die schuld, armoede en onmacht gevoelen en belijden, daaronder ons buigen en verootmoedigen en Hem smeken om vergeving. En dat wij daarna door een vast geloof en hartelijk vertrouwen Hem aannemen en ons toe-eigenen, Die onze schuld op Zich heeft genomen en volkomen heeft betaald.
Het Evangelie verkondigt ons dat God arme zondaren wil genadig zijn en hun zonden geheel wil vergeven en vergeten, ja dat Hij ze om Christus’ wil voor heilig en rechtvaardig wil houden, en dat uit louter genade, zonder toedoen van enige werken, alleen door het geloof. Dit is dus bedoeld om u te troosten door het geloof in Jezus Christus en om door Evangelische beloften de onrust van uw geweten te stillen. En voelt gij dan dat uw zonden meer zijn dan de haren van uw hoofd, zo zult gij u hierdoor niet laten brengen tot moedeloosheid, maar het zal u dienen als een tuchtmeester om tot Christus te gaan en om door het geloof in Hem te zoeken, te vinden en u toe te eigenen al wat de Wet van u eist en wat u nodig is om zalig te worden.
In de Psalmen vindt gij Gods wonderwerken en oordelen, die Hij beide in het troosten en verlossen van Zijn kinderen en in het straffen en plagen der goddelozen bewezen heeft. Daarin vindt gij hoe God door Zijn voorzienigheid hemel en aarde, alle schepselen, maar inzonderheid Zijn kerk regeert en bewaart. En met wèlke wederwaardigheden gij ook beladen zijt, daar vindt gij troost en medicijn:
Heer! wijs mij toch Uwe wegen,
Die Gij wilt dat ik zal gaan;
Tot dezelve maak genegen
Mij, en doe mij die verstaan.
Leer en stier mij naar Uw woord,
In Uwe waarheid geprezen,
Gij zijt mijn hulp; dies nu voort
Wacht ik op U in dit wezen. (Psalm 25 : 2)
Als een hert gejaagd, o Heere,
Dat verse water begeert,
Alzo dorst mijn ziel ook zere
Naar U mijn God hoog geëerd,
En spreekt bij haar met geklag:
O Heer! wanneer komt die dag,
Dat ik toch bij U zal wezen,
En zien Uw aanschijn geprezen? (Psalm 42 :1)
De hoogste volkomenheid des mensen, zolang hij hier op aarde leeft, is gelegen in de oprechte bekentenis van zijn onvolkomenheid. God begeert verslagen, bekommerde en benauwde harten, die hun armoede, behoeftigheid en krankheid gevoelen; opdat Hij die met de rijkdom van Zijn genade in Jezus Christus door de werking van Zijn Heilige Geest vertroost, verkwikt, rijk maakt en geneest. Ik dank God dat ik niet alleen een goed geweten heb, maar dat er niemand in de ganse Nederlanden is, die mij in het geringste weet te bestraffen om wille van mijn leer of leven.’”
________________________
Meer oor Dathenus:
Peter Datheen: Father of Reformed Lithurgy, by prof. Herman Hanko
Petrus Dathenus, deur Th. Ruys (voorwoord: prof. dr. W. van’t Spijker)
PRO REGNO 
Leave a Reply