DIE TEOLOGIESE VADER VAN DIE GELOFTE VAN 1838
Wilhelmus a’Brakel
“Die Sinode verwerp die dwaling van hulle wat leer: Dit is nie enkel en alleen die welbehae van God wat die oorsaak is waarom Hy die evangelie eerder na die een as na die ander volk stuur nie. Dit gebeur omdat die een volk beter en waardiger is as die ander aan wie die evangelie nie meegedeel word nie.
Die Sinode leer: Dit ontken Moses as hy die Israelitiese volk soos volg toespreek: Kyk, aan die HERE jou God behoort die hemel, ook die hoogste hemel, die aarde en alles wat daarin is. Maar net aan jou vaders het die HERE ’n welgevalle gehad om hulle lief te hê, en Hy het julle, hulle nageslag ná hulle, uit al die volke uitverkies, soos dit vandag is (Deut 10:14,15). En Christus het gesê: Wee jou, Gorasin, wee jou, Betsaida! want as in Tirus en Sidon die kragtige dade plaasgevind het wat in julle plaasgevind het, sou hulle hul lankal in sak en as bekeer het (Matt 11:21).” – Dordtse Leerreëls hoofstuk 1, verwerping 9
“Verder is dit die belofte van die evangelie dat elkeen wat in die gekruisigde Christus glo, nie verlore sal gaan nie, maar die ewige lewe sal hê. Hierdie belofte moet aan alle volke en mense, aan wie God na sy welbehae die evangelie stuur, sonder enige onderskeid verkondig en bekend gestel word, met die eis tot bekering en geloof.” – Dordtse Leerreëls hoofstuk 2, artikel 5
“Dit was immers die volkome vrye raadsbesluit, genadige wil en voorneme van God die Vader, dat die lewendmakende en saligmakende krag van die uiters kosbare dood van sy Seun al die uitverkorenes tot voordeel sal strek. So het God slegs aan die uitverkorenes die regverdigende geloof geskenk om hulle daardeur onfeilbaar salig te maak. Dit wil sê: Dit was die wil van God dat Christus deur die bloed van die kruis – waarmee Hy die nuwe verbond bevestig het – uit elke volk, stam, geslag en taal húlle en hulle alleen kragdadiglik sal verlos, wat van ewigheid af tot die saligheid uitverkies en deur die Vader aan Hom gegee is.” – Dordtse Leerreëls, hoofstuk 2, artikel 8.
“Hierdie verborgenheid van sy wil het God in die Ou Testament aan min mense bekend gemaak, maar in die Nuwe Testament, waar die onderskeid tussen die volke nou weggeneem is, het Hy dit aan meer mense geopenbaar. Die oorsaak waarom hierdie bedeling so verskillend is, moet nie aan die waardigheid van die een volk bo die ander of aan die beter gebruik van die lig van die natuur toegeskryf word nie, maar aan die volledig vrye welbehae en onverdiende liefde van God.” – Dordtse Leerreëls, hoofstuk 3/4, artikel 7.
Inleiding
Die Gelofte van 1838 was nie die Afrikaners se maak van ‘n skielike plotselinge ‘nuwe verbondsgelofte’ met God nie, nee, dit was die vrug van ‘n verbondslewe deur die eeue reeds, omdat hul (in hul uitverkorenes verbondsmatig as gelowiges, sien prof. WJ Snyman se werke in hierdie verband, sien die Statenvertaling notas by Ps. 22:28; Jes. 54:5, 44; Op. 5:9,10 en 15:4) reeds uit genade alleen, deur die geloof alleen, sonder enige verdienste in verbondsgemeenskap met die God van die genadeverbond gelewe het, en dit ook op alle lewensterreine, ook die volksterrein.
Daarom wou en kon hul tot eer van God en vir die opkomende geslagte ‘beloftes of geloftes’ maak midde die groot krisis en bedreiginge van hul tyd, omdat hul hul enigste Troos gesoek het, nie in hul europese afkoms nie, nie in hul mensemag en oorlogsvernuf nie, maar in ‘die heilige God van hemel en aarde’ (Ps. 121; 146), met al die fokus op verootmoediging voor die Here, en dus, dat die ‘wet en evangelie van Christus’, dat die Christelike geloof, die Christe beskawing, nie net onder die Afrikaners nie, maar alle volke aan die suidpunt van Afrika sal uitgaan en voortgaan.
Dink hier ook aan die woorde van die ‘Jan van Riebeeck gebed‘, dat die ‘gereformeerd Christelike leer’ hier versprei sal word in Afrika tot die lof en die eer van sy Naam.
Dit is daarom wesentlik belangrik om in ons tye van uiterstes van of vir of teen de Gelofte (bv. veragting van alles waarvoor en waaroor die Gelofte gaan, selfs veragting deur sommige gelowiges, en weer ander wat dit bloot as ‘karnival partytjie tyd’ sien, of ander wat skuldig is aan volksverafgoding, of dit as bloot ‘n ‘kultuursaak’ sien wat net oor die Afrikaner se blanke oorlewing gaan, of ander wat bloot net nie omgee nie, net nog ‘n vakansiedag vir myself…) om die Skriftuurlike en teologiese bronne in die lig van die Skrif (Hand. 17:11) te bestudeer wat gelei het tot die maak van die Gelofte van 1838, en daarin was seker die grootste (maar nie enigste nie!) invloed in hierdie verband, Wilhelmus a’Brakel (1635-1711).
Die groot ironie is, dat meeste Afrikaners, selfs onder gereformeerde Afrikaners, het skaars van hom gehoor, en nog minder van sy werke gelees, waarvan die belangrikste en ‘bekendste’ natuurlik is, De Redelijke Godsdienst, wat behalwe in die oorspronklike Nederlands, ook al in Engels vertaal is, en hier gratis aanlyn beskikbaar is:
The Christian’s Reasonable Service
(Let wel, vir vreemde redes het RHB besluit om nie in hul engelse vertaling a’Brakel se kommentaar en insigte oor die boek Openbaring en eskatologie te plaas nie, dit kan wel hier aangekoop word:
Sien hierdie paar bronne oor a’Brakel se verbondsbeskouing wat bepalend was op die Voortrekkers en veral Sarel Cilliers en Andries Pretorius, om by die maak van die Gelofte van 1838 uit te kom (kliek op die titels om die skakels en dokumente oop te maak, beklemtonings bygevoeg):
Die teologiese agtergronde van die Voortrekkergelofte (1838), deur AWG Raath & E Erlank
“Waar Pont die teologiese invloede wat ‘n effek op die Gelofte kon gehad het, na
die Reformatoriese verbondsteologie terugvoer, wy hy uiteindelik die meeste aandag aan die bekende Nederlandse skrywer van die 18c eeu, W a’Brakel, se werk Redelyke Godtsdienst in welke de goddelyke waerheden des genaden-verbondts worden verklaert tegen parlyen beschermend ende tot de practyke aengedrongen (1736). Pont kom tot die gevolgtrekking dat dit waarskynlik lyk dat “die gedagte aan ‘n gelofte ook vanuit sy (Andries Pretorius se) kennis van a’Brakel se uiteensetting kan kom” (1988:51).
Hy lewer soos volg kommentaar oor die aanvanklike onwilligheid van Sarel Cilliers om die Gelofte af te Ie: ”Dit is opvallend dat Sarel Cilliers se aanvanklike besware teen die aflê van ‘n gelofte, in lyn Iê met die opmerkings van A Brakel dat ‘n gelofte nie ligtelik afgelê moet word nie. Daarom lyk dit waarskynlik dat Cilliers, nadat hy die gedagte aanvaar het, eers die moontlikheid van die aflê van ‘n gelofte by die laer op Danskraal aan die burgers genoem het, en dat die Gelofte self die eerste maal in die laer by die Wasbankrivier afgelê is”
“B Spoelstra (1963:5) wys daarop dat a’Brakel een van die outeurs was wat, in ‘n tyd waarin die Gereformeerde belydenis at hoe meer losgelaat is, aan die ou Gereformeerde opvattings vasgehou het en dat sy werke in die tweede helfte van die 18e eeu deur die geisoleerde Doppers ‘gelees en herlees’ is. … Verskillende fragmentariese verwysings, onder andere deur ds Dirk van der Hoff, dui daarop dat die Calvinistiese denke wat ons by die Voortrekkers vind, waarskynlik beinvloed is deur a’Brakel …. Dit blyk ook duidelik uit die invloed wat a’Brakel op die Gelofte van 1838 gehad het …. Sonder huiwering kan dus aanvaar word dat a’Brakel se Redelijke Godsdienst een van die werke was wat deur die Trekkers gelees en vir die inkleding van hul godsdienstige en maatskaplike lewe gebruik is.”
“In a Brakel (1739 ll:508) kom die gedagte dat die gelofte deur die verbond gekonstitueer word, duidelik na vore. Die verbond van genade, waarvan die doop ‘n teken is, skep die moontlikheid van ‘n gelofte waardeur die gelowiges hulself tot gehoorsaaamheid in God verbind: “Als yemant in het verbondt der genade ingaet/dan verbindt hy die dog verbonden was/met goedceuringe/ genoegen/ende gewilligheyt/hem selven om eeuwig des Heeren te zijn/en om door den Geest Godts na zynen wille bestiert te worden; hy geeft hem de handt/en hy herhaelt al dikwijs de verbintenisse met al zijn herte.”
Die genadeverbond, met die teken van die doop, maak dit moontlik dat gelowiges nie net kollektief ‘n gelofte kan maak nie, maar dat ook die nageslagte gebind kan word, omdat die gelowiges op grond van die genadeverbond in ‘n besondere verhouding met God opgeneem is (Pont 1988:48).
Dit moet dus duidelik gestel word dat die Voortrekkers die nageslag aan die Gelofte wou bind, nie soseer op grond van die Gelofte self nie, maar op grond van die verbond wat kragtens sy oprigting deur God die nageslag betrek. Nakoming van die Gelofte deur die nageslag is dus ten diepste diens aan God kragtens die verbond waardeur God ook die God van die kinders (nageslag) is. HCJ Flemming (1971:15) gebruik selfs die term “gelofteverbond” om die aard van die Gelofte te beskryf, terwyl AA Venter (1971:10-11), met verwysing na die nakoming van die Gelofte skryf dat die erfgename van die verbond “openbaar as vrug hiervan ‘n vroom, opregte en godvresende lewenswandel.”
D P M Beukes (1971:9), nadat hy die vraag gestel het of een geslag van ‘n volk die reg en bevoegdheid het om die nageslag met ‘n gelofte te verbind, kom dan tot die gevolgtrekking dat “(o)ns voorsate het as Calvinistiesverankerde gelowiges vanuit die verbondsbeskouing geglo dat hul nageslag net soos hulle die beskikkinge van God in die lewe van ‘n volk sal erken en dus altyd saam aan Hom die dank sal wil bring vir wonderlike uitredding uit die donkere nood van dreigende uitwissing.” (Kursivering deur die outeurs). Hy kom dan tot die gevolgtrekking dat dit vandag ons voorreg en roeping is om te toon dat ons die vertroue wat ons Voortrekker-ouers in ons gestel het, waardig is.”
“Wilhelmus a’Brakel (1739, ll: 511) maak spesifiek daarvan melding dat geloftes moet geskied by wyse van dankbaarheid of tot bevordering van ons geestelike welstand. Die betaling van so ‘n gelofte moet geskied as dankbaarheid jeens God: Offer dank aan God en betaal aan die Allerhoogste u geloftes (ps 50:14).”
Nogeens: Die agtergrond, inhoud en implikasies van die Gelofte van 1838, deur
Piet Strauss
“Wilhelmus a’Brakel, moontlik die mees geleesde skrywer van die Nadere Reformasie onder die trekkers, verbind ook die taak van die staatsowerheid aan artikel 36 van die Nederlandse Geloofsbelydenis.”
“In sy Redelijke Godsdienst bespreek a’Brakel ook die aflê van geloftes of, soos hy dit ook noem, ”beloftes” – die woord wat Sarel Cilliers ook vir die saak gebruik. Dat by die saak hier hanteer, is nie ongewoon aan CaIvyn en die gereformeerde tradisie Die (vgl Calvyn, Institusie IV:13,1; Polyander 1966:45-53). Vir aBrakel is geloftes deel van die Christelike lewe.”
“Binne hierdie verbintenis gaan dit vir a’Brakel dus om met ‘n saak na God te gaan wat die toets van die lig kan deurstaan, binne die mens se vermoë is en ‘n vrywillige vereenselwiging daarmee. ‘n Gelofte moet egter nie ligtelik gemaak word nie en hulle wat dit doen, moet sekerheid hê dat dit nagekom kan word.”
“Vir hulle soort gelofte vind die emigrante moontlik eksplisiet ruimte by a’Brakel as hy verder aanvoer dat ‘n gelofte deur die gelowige gebruik kan word om homself opnuut aan God te wy of om die hulp van die Here in ‘n noodsituasie in te roep. Pont meen dat die gelofte van 1838 met sy binding van almal teenwoordig en hulle nageslag (ons kom straks daarby) meer korporatief as indiwidueel werk en nader aan die standpunte oor ‘n gelofte in die Synopsis purioris theologiae van vier Leidse hoogleraars uit 1625 en selfs die Skotse covenants – waar leiers ander mense vir meer as een geslag bind – beweeg as aan a’Brakel. Die Synopsis sou dan meer klem Iê op die genadeverbond as die kader waarbinne geloftes moontlik is, Iê, terwyl a Brakel op de oog af die aflê van en binding aan ‘n gelofte meer indiwidueel opvat. Volgens hom openbaar laasgenoemde hier juis die invloed van die piëtisme met sy klem op die indiwidu en sy vroomheid (Pont 1988:48).”
God se verbondshandeling met Sy Volk: ‘n Opsomming van wat Abrakel daaroor leer, deur ds. AJ (Cobus) Rossouw (GK Hendrina & Carolina)
“Dit is dus duidelik dat die mense wat waarlik aan die kerk behoort ook in die Genadeverbond is – “de kerk het verbond tot eenen grond.” As mens nou die saak
van mense wat hulself uitwendig in die Genadeverbond inlaat uit die gesigspunt van die kerk beskou, kom mens uit by die bekende taal van NGB art 29 – “….Ons praat nie hier van die huigelaars wat in die kerk met die goeies vermeng is en tog nie aan die kerk behoort nie alhoewel hulle uiterlik daarin is...” Dit sou dus moontlik wees om dit wat Abrakel ‘uitwedig inlaat’ noem, as volg te stel: “Wij maken ondescheid tusschen eene uitwendige inlating in/huigelagtige deelname aan het Verbond der Genade, en tusschen een uitwendige Verbond.”
_____________________________________
Pro Regno artikels van a’Brakel hier.
a’Brakel se Redelijke Godsdienst kan hier in Engels aangekoop word: Good Neighbours.
Halleluja of Lof des Heeren over het Genadeverbond : opgesteld naar aanleiding van de verklaring van Psalm 8 – door Wilhelmus à Brakel (Resensie hier)
Nog elektroniese werke hier beskikbaar, ook oor sy lewe en werke hier.
Verdere artikels oor Geloftedag hier.
PRO REGNO 
Dankie. Dit was ‘n voorreg gewees om die afgelope Desember ‘n Geloftediens waar te neem op die plaas Ongariwanda naby Kalkfeld in Namibië. Groete Johannes de Koning
A BRAKEL OOR DIE BYBELS-LOGIESE BEGINSEL VAN NOODSAAKLIKE AFLEIDING/GEVOLGTREKKING VANUIT DIE HEILIGE SKRIF*
Question: Must all doctrines relative to faith and practice be established on the basis of words expressly recorded in Scripture, and are they to be disqualified as being according to truth if such is not the case? Can the meaning of a text be determined by applying the logical principle of necessary consequence?
Answer: Anabaptists, in order to deny infant baptism, hold to the first principle. We hold to the second with this understanding — that we do not accept what people deduce with their darkened and corrupt intellects, but that which is contained in the text and becomes evident by virtue of necessary consequence. This is verified as follows:
(1) First, man is reasonable and his speech is reasonable. In all his interactions his verbal expression generally implies consequences. Since God speaks to man in a human fashion, His verbal expressions also imply consequences. Sometimes these consequences are verbalized, and at other times the matter is merely mentioned — containing the consequence by implication.
Among the innumerable consequences which are expressed consider this one: Christ, the Head of all believers, has risen from the dead. This proposition implies that all who are members of Christ must of necessity be spiritually alive. The latter is implied in the first and is consequently deduced from the first, “… that like as Christ was raised up from the dead by the glory of the Father, even so we also should walk in newness of life” (Rom 6:4).
Consider the following as an example of an implied consequence, “I am …the God of Abraham, the God of Isaac, and the God of Jacob” (Exod 3:6). This implies,
(1) that they who had been deceased long before the time of Moses are yet alive;
(2) that there shall be a resurrection from the dead. This is confirmed in Matt 22:31-32: “But as touching the resurrection of the dead, have ye not read …I am the God of Abraham …God is not a God of the dead, but of the living.”
(2) Secondly, the purpose of Scripture is to be profitable for doctrine, reproof, correction, refutation of error, and for comfort (Rom 15:4; 2 Tim 3:16). No one can make application towards himself or someone else except by way of deduction, which causes one to reason as follows: “since God has expressed such and such in His Word, I must refrain from doing this, and I must do the other; I am in error as far as this opinion is concerned; in this area I ought not to consider myself defeated, but I ought to be encouraged.”
Since our names are not recorded in the Bible, how would anyone be able to use the Bible in a profitable manner except by way of application? All application, however, is made by way of deduction.
Objection #1: If such were the case, then our faith would rest upon a fallible foundation, for in drawing conclusions one can be in error as human intellect often errs in the process. Whatever one claims to extract from a text by way of logical deduction may be refuted by someone else.
Answer: (1) It cannot be logically concluded that the potential for error will necessarily lead to error. Our eye can fail to perceive something correctly, even though such is generally not the case. That which one person cannot perceive clearly due to nearsightedness or failing vision, the other is able to perceive clearly.
(2) Our faith is not founded upon rational deduction extracted from a certain text, but upon the text itself. Our ability to reason is merely a means whereby one may perceive that a certain doctrine finds expression in the text. Such a conclusion cannot be drawn from the realm of nature, but only on the basis of revealed truth which is the foundation for faith. Our reasoning cannot deduce anything from the text which was not already inherent in it, but can extract and unveil what is contained in the text already. Thus, faith is not founded upon reason but upon the Word of God.
Objection #2 “No prophecy of the Scripture is of any private interpretation” (2 Pet 1:20). Thus, we must conclude that everything relative to faith must be based on actual words of Scripture itself, which makes private interpretation inappropriate.
Answer: Private interpretation is not the comprehension and knowledge of a given text acquired by reasoning. If such were the case then Scripture would not be profitable for doctrine, etc. (2 Tim 3:16). Then the exhortations to search the Scriptures (John 5:39) and to compare spiritual things with spiritual (1 Cor 2:13) would be without purpose, and one neither could nor should heed them.
It is evident that everyone in particular should and must exercise discriminatory judgment in dealing with Scripture. Private judgment, however, consists of the fabrication of a person‟s own views—views which originate in his own intellect. It is the bringing of Scripture into subjection to such views and declaring as final authority on the matter, “I determine that such and such shall be the interpretation.”
Private interpretation is to assign a meaning to a text which is foreign to Scripture, is not extracted from Scripture, and is the product and conclusion of a person’s own intellect.
Objection #3: “Beware lest any man spoil you through philosophy and vain deceit; lest any man should beguile you with enticing words” (Col 2:8,4). To engage in deductive reasoning is the practice of philosophy; we must refrain from making deductions which generate conclusions without substance.
Answer: The apostle warned against the abuse, not the lawful use of all things. Philosophy is the art of reasoning. It is innate in man to acquire knowledge about a certain issue by virtue of the process of reasoning, an ability which he utilizes in all his mental and verbal activities. The ability to reason improves by way of exercise. The desire to acquire wisdom by way of reasoning is denominated as philosophy, which in itself should not be labeled as vain deceit. Paul does not label philosophy as vain deceit but indicates that deceptive individuals by the use of reason can formulate that which has a semblance of being reasonable, which, however, very easily could beguile, deceive, and mislead the simple. One should be on guard for such people and their activity, and listen to Scripture rather than reason. All this, however, has nothing in common with the proper use of reason in attempting to understand Scripture — to use it as a means to extract what is concealed in every text, which is but drawing conclusions on the basis of the Word.
Objection #4: “Casting down imaginations, and every high thing that exalteth itself against the knowledge of God, and bringing into captivity every thought to the obedience of Christ” (2 Cor 10:5). One must cast down imaginations and bring all thoughts into captivity. Thus, all conclusions drawn from the Word by way of thoughtful deliberation should be rejected.
Answer: (1) If man must cease to deliberate and to think, he would have to dehumanize himself. He would even have to reject that which has been expressly recorded in Scripture, as he would not be able to do this without deliberation and thought processes.
(2) This text explains itself, for it speaks of imaginations and high things which exalt themselves against the knowledge of God. Such must obviously be cast down and be “brought into captivity.” That is not true, however, concerning deliberations and thought processes by means of which one acquires knowledge about God and His Word, whereby one searches to discover what is contained in the Word and in every text, also what is discovered to the concience by way of deduction.
Bron: Wilhelmus a’ Brakel, The Christian’s Reasonable Service, volume 1 (Grand Rapids, MI: Reformation Heritage Books, 1992), p. 46-49.
* “Die volle raad van God met betrekking tot alle dinge wat nodig is vir sy heerlikheid, die saligheid van die mens, en die geloof en lewe, is uitdruklik opgeteken in die Skrif, of mag van die Skrif afgelei word, deur ‘n goeie en noodsaaklike gevolgtrekking; waaraan niks te eniger tyd bygevoeg mag word nie, of dit nou nuwe openbarings van die Gees of tradisie van mense is nie.” – Westminster Konfessie, hoofstuk 1:6. (sien: Ryan M. McGraw, By Good and Necessary Consequence, RHB, 2012)